Elikadura-Sistemen Panela eta Elikaduran nahiz osasunean duen eragina
Johns Hopkins unibertsitateak eta Nutrizioa Hobetzeko Aliantza Globalak (GAIN), Harvard eta Michiganeko unibertsitateen, FAOren eta Nekazaritza eta Nutrizioko Praktikaren Komunitatearen (Ag2Nut) lankidetzarekin, elikadura-sistemen panela garatu dute. Panel horrek mundu-, nazio- eta eskualde-mailako elikadura-sistemen ikuspegi osoa izatea ahalbidetzen du, baita herritarren elikaduran eta osasunean duen eragina ikustea ere.
Panelak hainbat iturritako datuak erabiltzen ditu, gehienak kode irekikoak, eta elikadura-sistemei eragiten dieten 166 adierazle biltzen ditu. Adierazle horiek oso modu bisualean ikus daitezke mapa eta grafikoetan. Tresna horrek aukera ematen du hainbat elikadura-sistematan ditugun erronka eta aukerei buruzko informazio zehatza lortzeko. Adierazle eta datu berriak eskuragarri dauden heinean, panela eguneratu egingo da.
Elikadura-sistemak
Panelak elikadura-sistemen bost kategoria identifikatzen ditu ohiko patroiekin. Patroi horiek dinamikoak dira eta modu paraleloan egon daitezke herrialde bakar baten barruan; hauek dira patroien ezaugarriak:
- Landakoa eta tradizionala: ekoizle txikiek egindako nekazaritza, oinarrizko eta sasoiko laboreekin, gutxi dibertsifikatua eta nekazaritza-etekin txikikoa. Hornidura-kateak laburrak dira eta banatuta daude tokiko azoketan, denda txikietan eta kaleko salmenta-postuetan. Urtaroko prezioen aldaketak handiak izan ohi dira.
- Informalak eta zabaltzen ari direnak: baserriak ertainak dira, nekazaritza-produktibitatea handiagoa da eta elikagaien hornidura-kateak modernoagoak; hornidura-zentro zentralizatuak eta supermerkatuak daude, batez ere ale eta elikagai lehorrak saltzeko. Azokei beren horretan eusten diete, elikagai freskoak saltzeko. Elikagaien kalitate-estandar gutxi daude eta publizitatea ez dago araututa.
- Sortuberriak eta dibertsifikatuak: baserri komertzial ertainak eta handiak baserri txikiagoekin uztartzen dira. Hornidura-kate modernoen garapena hazi egin da elikagai galkorrentzat, eta elikagai prozesatu eta ultraprozesatuen eskuragarritasuna areagotu egin da; hala, inportazioen menpe egoten hasi dira. Elikagaien kalitatearekin eta segurtasunarekin lotutako arauak daude, eta nagusiki merkatu arautuetan aplikatzen dira, gobernuek ez baitute kontrol-gaitasun handiegirik. Herrialde batzuk hasi dira beren biztanleentzako jarraibide dietetikoak ezartzen.
- Modernizatua eta formalizatua: nekazaritza-porduktibitatea handiagoa da; baserriak handiagoak dira eta mekanizazioaren eta praktika intentsiboen behar handiagoa dute. Elikagaien hornidura-katearen azpiegitura garatuago dago eta supermerkatu-kate handiak daude, batez ere produktu prozesatuak eta ez-galkorrak saltzeko, nahiz eta produktu freskoak ere eskaintzen dituzten. Inportazioek garrantzi handia dute. Ohikoagoa da elikagaien kalitate- eta segurtasun-estandarrak zaintzea. Elikagaiak etiketatzeko eta elikagaien xahuketa murrizteko politikak martxan jartzen ari dira, batez ere hornidura-katearen bukaeran.
- Industrializatua eta finkatua: nekazaritza ekonomiaren zati txiki bat baino ez da; tamaina handiko baserri gutxi batzuk daude, zeinak ekoizpen intentsiboa egiten baitute eta nazio-mailako nahiz nazioarteko merkatu espezializatuei zerbitzu ematen baitiete. Merkatua finkatuta dago; nekazarien ekoizpena eskuratzen duten handizkako merkatariak daude eta hornidura-kateak luzeak dira (mota guztietako elikagaiak hornitzen dira, hala nazio-mailan nola nazioartean). Supermerkatuen dentsitatea handia da, eta “luxuzko” elikagaien txikizkako salmenta areagotzen ari da, baita kalitate handiagoko janarietan espezializatutako jatetxeak ere. Herrialde askok industriako trans gantz-azidoen erabilera debekatzeko politikak ezarri dituzte, eta elikagai prozesatuak birformulatzearen alde agertu dira, kontsumitzen den gatz-kantitatea murrizteko.
