Nekazaritzako Elikagaien Sistema Jasangarriak
Elikadura-sistema iraunkor bat “elikagaien segurtasuna eta pertsonen nutrizioa bermatzen dituen hori da, datozen belaunaldien elikagaien segurtasuneko oinarri ekonomikoak, sozialak eta ingurumenekoak arriskuan ez jartzeko moduan”. (HLPE, 2014).
Gero eta aberats eta urbanizatuagoa den munduko biztanleriaren elikadura- eta nutrizio-beharrak artatzeko, eta aldi berean baliabide natural eta produktiboak zaintzeko, elikadura-sistemek aldaketak izan behar dituzte beren ekoizpen-ereduetan eta kontsumo-patroietan, baliabideen erabileran efizientzia handiagoa eta elikagaien kontsumoan eraginkortasun eta ekitate handiagoa lortzeko, sistema dieta iraunkorragoetara bideratzeko.
FAOk ezartzen duenaren arabera, garrantzitsua da alderdi sozial, ekonomiko eta ingurumenaren arlokoak modu orekatuan jorratzea, iraunkortasuna bermatze aldera. Alderdi horietako bat behar bezala zaintzen ez bada, baliteke besteetan iraunkortasuna ez lortzea.
Azken hamarkadetan, gero eta gehiago dira mundu-mailan iraunkortasun-oharrak beren elikadura-politiketan txertatzen hasi diren herrialde eta eskualdeak. Ohar horien artean barne hartzen dira, adibidez, honako hauek:
Jarraian, garatzen ari diren eta zuzenean edo zeharka nekazaritzako elikagaien sistema jasangarria lortzeko inplikatuta dauden estrategiak azalduko ditugu:
Garapen Iraunkorreko Agenda
Bestetik, 2015eko irailaren 25ean, munduko liderrek helburu globalen multzo bat adostu zuten, pobrezia desagerrarazi, planeta babestu eta guztion oparotasuna bermatzeko, Garapen Iraunkorreko Agenda berriaren (GIH) baitan. Helburu bakoitza datozen 15 urteko epean erdietsi beharreko xede espezifikoz osatzen da.
Helburu gehienak zuzenean edo zeharka lotuta daude nekazaritzako elikagaien sistemaren iraunkortasuna lortzeko helburuarekin:
Etorkizuneko belaunaldien elikadura-segurtasuna bermatu nahi du, nekazaritzan, basogintzan eta akuikulturan erreforma sakonak eginez, munduko biztanleria osoa hornitzeko gai den nekazaritza- eta elikai-sistema bat lortzeko, eta, aldi berean, baliabide naturalak etorkizuneko belaunaldientzat erabilgarri jarraituko dutela ziurtatuz.
Nekazaritzaren sektorea munduko enplegatzailerik handiena da, eta egungo munduko biztanleriaren % 40ri ematen dizkio bizitzeko baliabideak.
Ezpurutasunik gabeko eta guztientzako eskuragarri dagoen ura funtsezko oinarria da planetaren iraunkortasunerako.
Ibai, laku eta akuiferoetatik ateratako ur guztien % 70 inguru laboreak ureztatzeko erabiltzen da.
Besteak beste, baliabideen eta energiaren erabilera eraginkorra sustatzea du oinarri; besteak beste, lehen sektorerako beharrezkoak direnak, eta enplegu ekologikoak sortzea. Lurraren degradazioa, lurzoruaren emankortasuna gutxitzea, uraren erabilera jasanezina, gehiegizko arrantza eta itsas ingurunearen degradazioa baliabide naturalen oinarriak elikagaiak hornitzeko duen ahalmena murrizten ari dira.
Elikaduraren sektorea munduko energia-kontsumo osoaren % 30 inguru da.
Berotegi-efektuko gasen isuriak murrizteko beharra du ardatz, herrialdeek jarduera ekonomiko iraunkorragoa eta ingurumena gehiago errespetatzen duena izan dezaten.
Nekazaritzako elikagaien sektorea da berotegi-efektuko gas guztien % 22ren erantzulea.
Gaur egun, kostaldeko urak etengabe hondatzen ari dira, ozeanoak kutsatu eta azidotu egin direlako, eta horrek ekosistemen eta biodibertsitatearen funtzionamenduan eragin kaltegarria izaten ari da, baita eskala txikiko arrantzan ere.
Ozeanoak munduko proteina iturririk handiena dira. 3.000 milioi pertsona baino gehiago ozeanoen mende daude proteina iturri nagusi gisa.
Giza jarduerek eta klima-aldaketak eragindako baso-soiltzeak eta basamortutzeak erronka handiak dakartza garapen jasangarrirako. Lurrazalaren % 30.7 basoek estaltzen dute, eta horiek, elikadura-segurtasuna eta babesa emateaz gain, funtsezkoak dira klima-aldaketari aurre egiteko, dibertsitate biologikoa babesten baitute. Basoak babestean, baliabide naturalen kudeaketa indartu eta lurraren produktibitatea handitu ahal izango dugu.
12 milioi hektarea galtzen dira urtero (23 hektarea minutuko) desertifikazioaren ondorioz.
Euskadi Basque Country 2030 Agenda
Euskadi Basque Country 2030 Agendak Gobernu Programaren eta programa garatzen duten politika sektorialen lerrokatze-maila eta ekarpena islatzen ditu, 17 GIHekin lotutako helburu eta xedeekin.
Horrela, Gobernu Programa eta Nazio Batuen Agenda lotzen ditu, haren espirituari erantzunez, kontuan hartuta Garapen Jasangarriaren Helburuak ez direla ulertzen zer egin behar dugun esateko, baizik eta gure lurralde-errealitatea kontuan hartuta lehentasunak finkatzen lagunduko digun testuinguru unibertsal komun bat definitzeko.
Euskadi Basque Country 2030 Agenda Garapen Jasangarriko helburuekin lotura estuagoa duten Gobernu Programako helburu eta konpromisoetan ardazten da. Horien gaineko jarraipen espezifikoa egingo da, agendak berak ezarritako gobernantza-tresnen eta -bideen bidez.
Gobernu Programaren eta Nazio Batuen 2030 Agendaren arteko lerrokatzea eskema honetan islatzen da:
European Green Deal (Europako Itun Berdea)
Europako Itun Berdea ibilbide-orri bat da EBko ekonomia jasangarria izan dadin, klimaren eta ingurumenaren arloko erronkak jarduera-arlo guztietan aukera bihurtuz eta trantsizioa guztiontzat bidezkoa eta integratzailea izan dadin eraginez.
Ekonomiaren sektore guztiak hartzen ditu, batez ere garraioa, energia, nekazaritza, eraikinak eta industriak, hala nola siderurgia, zementua, IKTak, ehunak eta produktu kimikoak.
Helburu nagusiak
Ekintza-esparruak
Basque Green Deal
Basque Green Deal izenekoak emisioak murrizteko eta energia berriztagarria sortzeko helburuak jasotzen ditu, baina ez da esparru horietara mugatzen, eredu ekonomiko gisa sortu baita, industria eta teknologia baitira palanka nagusiak; beraz, zientzia, teknologia, ekonomia zirkularra, industria, trantsizio energetikoa edo elikaduraren katea bera helburu berarekin lerrokatzen dira, bidezko garapen jasangarriarekin, alegia.
Etorkizuneko lehiakortasun-eredu horrek arau-testuinguru berri bat eskatuko du, eta, horretarako, Eusko Jaurlaritza dagoeneko lanean ari da Trantsizio Energetikoaren eta Klima Aldaketaren Lege berri batean, Europako zuzentarau eta adierazleekin lerrokatuta. Legea da isurketak murrizteko eta energia berriztagarria sortzeko helburuetan aurrera egitea ahalbidetuko duen tresna, eta neutraltasun teknologikoaren printzipioan oinarrituta egongo da.
Hauek dira lan-ildoak, Europako Itun Berdearen printzipio nagusiekin lerrokatuta:
- Ekiola, energia fotovoltaikorako kooperatibak sortzea
- Energia berriztagarrien Lurralde Plan Sektoriala
- Parke eoliko berriak
- Gauzatu energia programa, Euskadiko udalerrietan energia garbien inbersioak finkatzeko
- Ekonomia Zirkularreko Hub-a
- Basque Ecodesign Centre
- Karbono-aztarna murrizteko tresna
- Hidrogenoaren Euskal Estrategia
- Energy Intelligence Center
- Gigafactoria Basquevolt
- Mubil, elektromugikortasun zentrua
- Renove plana
- Natura Ondareari buruzko legea
- Uraren, lurzoruaren eta airearen ingurumen-adierazleak hobetzea
- 2030erako saneamendu-sistemaren %100 eguneratzen egotea
- Nekazaritza ekologikoari eta Km0 produktuari laguntzeko programak
- Elikagai-xahutzearen aurkako ekimena
- Landaren eta itsasertzaren garapenari laguntzea
- Belaunaldi-txanda lehen sektorean
Farm to Fork (Baserritik Mahaira)
2020an, Europako Batzordeak Baserritik Mahaira Estrategia aurkeztu zuen, elikadura-sistema bidezkoagoa, osasungarriagoa eta ingurumena errespetatzen duena izateko
Estrategia hori Europako Itun Berdearen (Green Deal) barruan dago, eta haren helburua da elikagaien segurtasuna babestuko duen eta elikadura osasungarri eta jasangarrirako sarbidea bermatuko duen elikadura-sistemarako trantsizioa erraztea, elikagaien xahuketa murriztuz.
Estrategiak elikagaien ekoizpen- eta kontsumo-kate osoko neurriak hartzen ditu, lehen sektorea barne. Nekazaritza- eta arrantza-politika bateratuak (PAC eta PPC) funtsezko tresnak izaten jarraituko dute lehen sektorea elikadura-sistema jasangarrietarako trantsizioan laguntzeko. Horretarako, Itun Berdearen asmoak islatu beharko dituzte, eta finantzaketa-fluxu berrien bidez praktika jasangarriak bultzatu.
Estrategia horren helburu nagusien artean, honako hauek nabarmentzen dira: pestizida kimikoen, ongarrien eta antimikrobianoen erabilera eta arriskua murriztea, eta ekoizpen ekologikoa sustatzea.
Estrategia hori ez da legegintza-dokumentu bat, ibilbide-orri bat baizik, datozen urteetan abian jarri beharreko ekimenen multzo bat biltzen duena, eta, kasu askotan, aldaketak ekarriko ditu elikagai-sistema jasangarrietarako arau-esparru bat ezartzeko orduan.
"Farm to Fork" helburu nagusiak
Batzordeak eremu bakoitzean proposatzen dituen jardueretako batzuk honako hauek dira:
- Krisi-garaian elikagaien hornidura eta elikagaien segurtasuna bermatzeko kontingentzia-plana, zeinak barne hartuko baititu arriskua ebaluatzeko eta kudeatzeko neurriak eta erantzun koordinatuko mekanismoak.
- Plagizidek ingurumenerako duten arriskuaren ebaluazioa indartzea eta plagizidei buruzko estatistikei buruzko adierazle berriak garatzea.
- Elikagaien iruzurraren aurkako borroka areagotzea, operadoreentzat lehia-baldintza bidezkoak lortzeko eta kontrol- eta zaintza-agintaritzen ahalmenak indartzeko.
- EB osoan 2023rako elikagaien xahuketa murrizteko helburu juridikoki lotesleak proposatzea.
- Kontsumo lehenetsiaren etiketatzeari eta iraungitze-datari buruzko arauak berrikustea.
- Plagiziden erabilera jasangarriari buruzko Zuzentaraua berrikustea, Izurrien Kudeaketa Integratuari buruzko xedapenak hobetuz, eta uztak babesteko helburuarekin izurriteak eta gaixotasunak kudeatzeko metodo alternatibo seguruak sustatuz.
- Substantzia aktibo biologikoak dituzten pestiziden erabilera sustatzea.
- Mantenugaien (fosforoa eta nitrogenoa) kudeaketa integraturako ekintza-plana.
- Nekazaritza ekologikoari buruzko ekintza-plana, sektorearen garapen ekonomiko iraunkorra bermatzeko eta produktu horien eskaria sustatzeko.
- Nekazaritzako produktuak sustatzeko programa berrikustea, ekoizpen eta kontsumo jasangarriari egiten dioten ekarpena handitzeko.
- Nekazariek, kooperatibek eta ekoizle-erakundeek elikagaien hornidura-katean duten posizioa indartzen duten nekazaritza-arauak hobetzea.
- Animalietan antimikrobianoen erabilera zuhurra eta arduratsua sustatzea.
- Albaitaritzako sendagaiei eta pentsu sendagarriei buruzko erregelamendu berriak aplikatzea.
- Karbonoaren ikuspegitik abeltzaintzako ekoizpen-metodo jasangarrienak eta eraginkorrenak babestea, hala nola, berotegi-efektuko gasen aztarna, uraren eta airearen kutsadura murrizten laguntzen duten pentsuak.
- Animalien garraioaren eta hiltzearen arloan, animalien ongizatearen araudia berrikusi.
- Animalien ongizatea etiketatzeko aukerak aztertzea, abeltzaintza ustiategietako iraunkortasun-ahaleginak herritarren eskaerarekin bat etor daitezen.
- Arrainen populazioak maila jasangarrietan egon daitezen lortzeko ahaleginak areagotzea, adibidez, bazterkinek eragiten duten xahuketa murriztuz.
- Klima-aldaketak eragindako arriskuei nola heldu zaien ebaluatu.
- Itsasoko elikagaien iraunkortasuna eta karbono-aztarna txikia duten proteina-iturrien erabilera bermatzeko ekimenak.
- Akuikulturarako estrategia berrikustea, itsasoko elikagai dibertsifikatuagoen ekoizpena eta kontsumoa sustatzeko aldi berean ingurumenaren eta animalien ongizatearen babes-maila handiagoak bermatuz.
- Alga bidezko elikagai jasangarrien eta pentsuetarako lehengai alternatiboak duten potentzial osoa gaitzea.
- Elikagaien industria jardunbide egokietara bideratzea, kontsumitzaileek aukera osasungarriak eta jasangarriak aukeratzea errazten dutenak.
- Elikagai prozesatuak birformulatzeko ekimenak.
- Nutrizio-profilak egitea, koipe, azukre eta gatz asko duten elikagaien sustapena murrizteko.
Proteina alternatiboen eskuragarritasuna eta hornikuntza handitzeko ikerketa sustatzea, hala nola landare-proteinak, proteina mikrobianoak, itsas proteinak eta intsektuen proteinak, eta haragiaren ordezkoak. - Borondatezko konpromisoak sustatzea, EBren jokabide-kode baten bidez, enpresa-praktika eta marketin arduratsua sustazeko.
- Hornidura-katean iraunkortasuna sustatzen duten ekimen kolektiboei zuzendua, lehiakortasun arauen argitzea.
- Elikagai jasangarriak etiketatzeko esparru bat sortzea, nutrizio-, klima-, ingurumen- eta gizarte-alderdiak kontutan hartuta.
- Produktu jakin batzuen jatorriaren nahitaezko adierazpenak.
- Propietate nutritiboei buruzko informazioa ontzien aurrealdean nahitaezko etiketatzea.
- Borondatezko adierazpen ekologikoak harmonizatzea.
- Elikadura osasungarria eta jasangarria sustatzea eskola eta erakunde publikoetan.
Prozesatze eta distribuzio jasangarria
Kontsumo jasangarria
Eguneratze data:
