Pastikozko ontziak

Plastikoa material arina, merkea eta erabilgarria da. Baina plastiko-hondakinek ingurumenean eta gure osasunean ondorio globalak dituzte eta drastikoak izan daitezke. Itsasoko hondarren % 80 inguru plastikoak dira eta askotan itsasoko eta hegaztien bizitzan eragina dute.

Ontziratzeko eta ez ontziratzeko Europako nekazaritza-ekoizpenean erabilitako plastikoak
Iturria: Assessment of agricultural plastics and their sustainability – A call for action. Rome. FAO. 2021

Lehorreko ekosistemak dira, bereziki lurzoruak, nekazaritza-ekoizpenean erabiltzen diren plastikoen hasierako hartzaile nagusiak; aldiz, ekosistema urtarretan eragin handiagoa dute baztertutako, galdutako edo botatako arrantza‑aparailuek eta arrantzako plastikozko beste hondakin batzuek. Gaur egun ez dakigu ur-ibilguetara nekazaritzako zenbat plastiko iristen den.

Europako hondartzetako itsasoko hondakinen % 80-85 plastikoak dira.

Ingurumenera iristen direnean, plastikoek kalte egin dezakete ondorio fisikoen bidez (harrapatu edo lotu egin dezakete), ondorio kimikoen bidez (gehigarriak edo errekuntzako produktuak askatu, esaterako) eta efektu biologikoen bidez (sustraien garapena galarazi edo ehunetan edo zeluletan kalteak eragin). Eragindako kaltearen larritasuna eta tipologia plastikoaren tamainari lotuta egoten da gehienetan. Gaur egun, mikroplastikoek (5 mm baino gutxiagoko partikulek) izan ditzaketen ondorioei arreta berezia eskaintzen zaie.

Lehorreko ekosistemetan plastikoaren fluxuaren adierazpen eskematikoa
Iturria: Assessment of agricultural plastics and their sustainability – A call for action. Rome. FAO. 2021

Ur ekosistemetan plastikoaren fluxuaren adierazpen eskematikoa
Iturria: Assessment of agricultural plastics and their sustainability – A call for action. Rome. FAO. 2021

European Green Deal-en helburuekin bat etorrita, Europako Batzordeak politikak garatzen jarraitzen du Europar Batasuneko herrialdeetan plastikoa erabiltzeari buruz.

• Ontziak eta ontzien hondakinak
  EBk ontziei eta ontzien hondakinei buruz dituen arauek ontzi guztietan dute eragina, baita plastikozkoetan ere.
• Behin bakarrik erabiltzeko plastikoak
  EBko arauak behin bakarrik erabiltzeko plastikoei buruz, itsasoko zaborraren eta plastikoen ondoriozko kutsaduraren aurka egiteko.
• Plastikozko poltsak
  EBko arauak plastikozko poltsei buruz, plastiko poltsa arinen kontsumoari eta erabilera eutsiezinari heltzeko.
• Oinarri biologikoa duten plastikoak, biodegradagarriak eta konpostagarriak‎
  EBk oinarri biologikoa duten plastikoak hornitu, etiketatu eta erabiltzeari helduko dio, baita plastiko biodegradagarriak eta konpostagarriak erabiltzeari ere.
• Plastikoen aurkako ekintza globala
  EB laguntzen ari da plastikoei buruzko mundu mailako akordio bat lortzen, ekonomia zirkularrerantz doan aldaketa globalari laguntzeko.
• Mikroplastikoak
  Ingurumenean mikroplastikoek duten gero eta bolumen handiagoari heldu nahi dio EBk.
• ‎Hondakin plastikoak lekualdatzea
  EBren arauak hondakin plastikoak inportatu eta esportatzeko.

Batzordeak ontziei eta ontzien hondakinei buruzko  94/62/EE Zuzentaraua  onartu zuen, batetik, ontzien eta ontzien hondakinen kudeaketari buruzko neurri nazionalak bateratzeko eta, bestetik, ontziek eta ontzien hondakinek ingurunean duten eraginari aurre hartuta eta murriztuta, ingurumenaren kalitatea hobetzeko.

2018/852 (EB) Zuzentaraua da 94/62/EE Zuzentarauaren azken aldaketa eta honako hauetarako neurri eguneratuak ditu:

• Ontzien hondakinak ekoizteari aurrea hartzeko.
• Ontziak berrerabili, birziklatu eta hondakinak balorizatzeko gainerako moduak sustatzeko, azken deuseztatzearen kaltetan, eta ondorioz, ekonomia zirkularrerako trantsizioari laguntzeko.

Zuzentarauan sartzen dira Europako merkatuan dauden ontzi guztiak eta ontzien hondakin guztiak, edozein materialekin egin eta industrian, merkataritzan, bulegoetan, merkataritzako establezimenduetan, zerbitzuetan, etxeetan edo beste edozein tokitan erabili edo sortutakoak.

EBko herrialdeek merkatuan dauden ontzi berrerabilgarrien proportzioa haztea sustatu behar dute eta ontziak berrerabiltzeko sistemak ere bai, ingurumena errespetatuz eta elikagaien eta kontsumitzaileen segurtasuna kolokan jarri gabe. Honako sistema hauek izan daitezke:

• Uzteko eta itzultzeko sistemak.
• Helburuak.
• Pizgarri ekonomikoak.
• Merkatuan dauden ontzi mota bakoitzeko ontzi berrerabilgarrien gutxieneko portzentajea, etab.

EBko herrialdeek, halaber, beharrezko neurriak hartu behar dituzte birziklatzeko helburuak betetzeko, ontziratutako materialaren arabera aldatu egiten diren arren:

94/62/EE Zuzentaraua 1994ko abenduaren 31tik dago indarrean eta EBko herrialdeetan lege maila izan behar zuen beranduenez ere 1996ko ekainaren 30erako.

2018/52/EB Zuzentaraua, aldatzekoa, 2018ko uztailaren 4tik dago indarrean eta EBko herrialdeetan lege maila izan behar zuen beranduenez ere 2020ko uztailaren 5erako.

Oinarrizko baldintzak

EBko herrialdeek bermatu egin behar dute merkatuan jarritako ontziek Zuzentarauaren II. eranskinean jasotako oinarrizko baldintzak betetzen dituztela:

• Ontzien pisua eta bolumena mugatzea ontziratutako produktuaren eta kontsumitzaileen segurtasun, higiene eta onargarritasun maila egokia bermatzen jarraitu ahal izateko gutxieneko kopuru egokira.
• Ontziko eta bertako elementuetako materialean substantzia arriskutsuen edukia gutxienera.
• Berrerabili edo birbalorizatu daitezkeen ontziak diseinatzea, materialak birziklatzearen bidez aprobetxa daitezen, konposta eginda edo energia berreskuratzeko erabilita.

Aldatutako Zuzentarauak argitu egiten du zer alde dagoen konposta eginda birbalorizatu daitezkeen ontzien eta ontzi biodregadarrien artean, eta zehazten du plastiko oxodegradagarrizko ontziak (partikula mikroskopikoetan deskonposatzeko gehigarriak dituzten plastikozko ontziak, eta ondorioz, ingurumenean mikroplastikoak ugaritzen laguntzen dutenak) ez direla biodegradagarriak.

Gaur egun, oinarrizko baldintzak nola areagotu aztertzen ari da Europako Batzordea, ontzien diseinua hobetzeko berrerabil daitezen eta kopuru handien birziklatzea susta dadin, eta horrela baldintza horiek hobeto bete daitezen.

Ontziak balorizatzeko sistemak

EBko herrialdeek bermatu egin behar dute erabilitako ontziak eta/edo ontzien hondakinak itzultzeko eta/edo jasotzeko sistemak ezarriko direla, eta ontziak eta/edo jasotako ontzien hondakinak berrerabili edo balorizatuko direla, birziklatzea barne.

Ekoizlearen erantzukizuna

Gehienez ere 2024 amaierako EBko herrialdeek ontzi guztientzako ekoizleen erantzukizun zabalduaren erregimenak abian jarri dituztela bermatu beharko dute. Ekoizleen erantzukizun zabalduaren erregimenetan sartzen dira erabilitako ontziak eta/edo ontzien hondakinak itzultzearen eta/edo biltzearen dimentsio finantzarioa (edo finantzarioa eta antolakuntzakoa) eta horiek hondakinak kudeatzeko aukerarik egokienera bideratzea, baita ontziak eta bildutako ontzien hondakinak berrerabiltzea edo birziklatzea ere. Erregimen horiek hondakinei buruzko 2008/98/EE Esparru Zuzentarauan ezarritako gutxieneko baldintzak bete behar dituzte.

Erregimenek lagundu egin behar dute diseinatutako, fabrikatutako eta merkaturatutako ontziak sustatzen, ontziak berrerabiltzea edo kalitatea handiko birziklatzea susta dadin eta ontziek eta horien hondakinek ingurumenean duten eragina minimora murritz dadin.

Plastikozko produktu jakin batzuek ingurumenean duten eragina murrizteari buruzko 2019/94 (EB) Zuzentarauaren arabera:

• Produktuak merkatuan sartzeko eta markatzeko murrizketei buruzko arauak 2021eko uztailaren 3tik aurrera aplikatuko dira.
• Botilei buruzko produktuen diseinurako betekizunak 2024ko uztailaren 3tik aurrera aplikatuko dira.
• Ekoizlearen erantzukizun zabalduari buruzko neurriak 2024ko abenduaren 31tik aurrera aplikatuko dira.

Europako Zuzentarauak, beranduenez, 2021eko uztailaren 3an lortu behar zuen lege maila EBko herrialdeetan. Indarrean dagoenez eta estatuko araudira transposizioa egiteko epea gainditu denez, MITECOk informazio-ohar bat argitaratu zuen, 2019/904 (EB) Zuzentarauko aurreikuspenen aplikagarritasuna argitzeko.

2022ko apirilaren 9an, Ekonomia Zirkular baterako hondakinei eta lurzoru kutsatuei buruzko apirilaren 8ko 7/2022 Legea argitaratu zen, eta urte bereko apirilaren 10ean sartu zen indarrean.

Plastikozko produktu jakin batzuek ingurumenean duten eragina murrizteari buruzko 2019/94 (EB) Zuzentarauak honako alderdi hauek arautzen ditu:

Plastikozko poltsa sakabanatuek kutsadura eragiten dute ingurumenean eta areagotu egiten dute ur-masetan hondakinak egoteak sortzen duen arazo orokortua. Arazo hori mehatxua da ur-ekosistementzat mundu-mailan. Itsasoko ekosistemetan bereziki kezkagarria da hainbat plastiko motaren degradazioak mikroplastikoak sortzen dituela eta horiek elikakatean sartzen direla.

2015/720 Zuzentarauak hainbat aldaketa egin zizkion 94/62/EE Zuzentarauari plastikozko poltsa arinen kontsumoa murrizteari dagokionez. Aldaketa horren transposizioa Espainiako ordenamendu juridikora 293/2018 Errege Dekretuaren (maiatzaren 18koa, plastikozko poltsen kontsumoaren murrizketari buruzkoa dena eta Ekoizleen Erregistroa sortzen duena) bidez egin zen. 

Errege Dekretu horretan 2015/720 (EB) Zuzentarauko definizioak sartu ziren:

• Plastikozko poltsa arinak: 50 mikrometro baino gutxiagoko lodiera duten poltsak dira. “Behin bekarrik erabiltzeko poltsa” deitu ohi dena da, oso lodiera txikia baitu.
• Plastikozko poltsa oso arinak: 15 mikrometro baino gutxiagoko lodiera duten poltsak dira. Normalean ontziratu gabe saltzen diren produktuak (fruta, barazkiak…) garraiatzeko, higienea dela eta, erabiltzen diren poltsak dira.
• Plastiko zatigarrizko poltsak: plastikozko materialaren zatikatzea mikrozatietan katalizatzen duten plastikozko materialez egindako poltsak dira. Plastiko zatigarriaren kontzeptuan sartzen dira bai oxigenoak zatitu ditzakeen plastikoak (edo plastiko oxodegradagarria), bai argiak, beroak eta urak zatitu ditzaketen plastikoak.
• Plastikozko poltsa konpostagarriak: poltsa biodegradagarriak ere deituak, zerealen almidoiz egindakoak dira. Europako EN 13432:2000 araua bete behar dute. Arau horrek ontzi eta bilgarri konpostagarriak eta biodegradagarriak egiteko betekizunak zehazten ditu.